از زمان های بسیار دور، پراکنش جمعیت در یک سرزمین تا حدود زیادی بر اساس عوامل اقتصادی، جغرافیایی بوده و در شهرها و روستاها با بهره برداری از منابع هر منطقه، به تولید کالاهای مورد نیاز پرداخته میشده است. به تدریج، با بر هم خوردن مناسبات تولیدی و افزایش حجم تجارت و فعالیت های صنعتی، مهاجرت از روستاها به شهرها، افزایش یافته و کم کم شهرهای بزرگ پدید آمد.
بررسی نتایج سرشماری ها نشان میدهد که نسبت شهرنشینی ایران از ۳۱درصد در سال ۱۳۳۵به ۷۴درصد در سال ۱۳۹۰رسیده است.
عوامل افزایش شهرنشینی در ایران
از جمله عوامل مؤثر در این امر، تمرکز سرمایه در شهرهای بزرگ، ادغام تعداد بسیار زیادی از نقاط روستایی اطراف شهرها به مجموعه شهرها و تبدیل برخی نقاط روستایی به شهر، عدم ایجاد فرصت های شغلی و کمبود فرصت های تحصیلی در مناطق روستایی، گسترش فعالیت های خدماتی در مناطق شهری، ایجاد برخی صنایع در حاشیه شهرها، مکانیزه شدن کشاورزی در برخی از نقاط روستایی و از همه مهم تر، نفتی و دولتی بودن ساختار اقتصاد کشور و ... است.
رشد نامتوازن جمعیت و تراکم در شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه و نیز کشورهای کمتر توسعه یافته، یکی از مشکلات پیش روی این کشورهاست.
این شهرها علاوه بر مشکلات عدیده زیست محیطی از قبیل آلودگی هوا، تخریب منابع زیستی، مشکلات مسکن و ترافیک سرسام آور، معمولا با حد بالایی از بزهکاری نیز روبه رو هستند.
همچنین در اطراف این شهرها، حاشیه نشینی و زاغه نشینی مشکل دیگری است که با آن دست به گریبانند.
وضعیت جمعیت تهران از 4 دهه گذشته تاکنون
در ایران نیز جمعیت شهر تهران در سال های ۱۳۵۵، ۱۳۶۵و ۱۳۷۰بیش از مجموع جمعیت شهرهای دارای جمعیت کمتر از ۵۰هزار نفر و در سال ۱۳۹۰بیش از مجموع جمعیت شهرهای دارای جمعیت کمتر از ۱۰۰هزار نفر بوده است. بدین ترتیب جمعیت ساکن در شهر تهران، به تنهایی ۱۵درصد جمعیت شهرنشین کشور در سال ۱۳۹۰را تشکیل داده است.
از سوی دیگر، تراکم فروشی برای ساخت مسکن که از اواخر دهه ۱۳۶۰در ایران رایج شد، به تدریج شهرهای کشورمان را دچار کژکارکردی (وابستگی مدیریت شهری و اقتصاد شهر به تک محصول ساختمان ) و کژاندامی (گرفتن فضای زندگی و فعالیت مولد ) کرده و بر نوسانات كل اقتصاد و بخش مسکن دامن زده است.
بیشتر بخوانید
تحلیل وضعیت بازار مسکن در پساشوک برای متقاضیان مختلف
تراکم جمعیت در شهرهای منتخب ایران - نفر در کیلومتر مربع
مأخذ: ویکی پدیا
روش کنترل افزایش جمعیت در شهرها
به نظر می رسد با وجود توصیه های متنوع صاحب نظران اقتصاد شهری، افزایش تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ کشورمان، میل به کاهش ندارد. این موضوع سبب تشدید آسیب های اقتصادی و اجتماعی در این مناطق می شود.
بر این اساس ضروری است علاوه بر کنترل تقاضا در کلان شهرها و به ویژه در تهران( با سیاستهایی چون تمرکز زدایی)، عرضه افسار گسیخته مسکن و به تبع افزایش تراکم در این مناطق،محدود گردد.
مقایسه تراکم شهر تهران با برخی از شهرهای جهان نیز حاکی از قرار گرفتن این شهر در زمره متراکم ترین شهرهای جهان است.
جدول شماره ۱۰ : تراکم جمعیت در شهرهای منتخب جهان
|
شهر
|
جمعیت
(میلیون نفر)
|
مساحت
(کیلومتر مربع)
|
تراکم
(نفر در کیلومتر مربع)
|
|
دهلی
|
11
|
431
|
25522
|
|
بمبئی
|
12.6
|
603
|
20881
|
|
سئول
|
10.3
|
605
|
17024
|
|
جاکارتا
|
10
|
664
|
15057
|
|
کابل
|
3.5
|
275
|
12727
|
|
تهران
|
8.5
|
750
|
11333
|
|
نیویورک
|
8.5
|
783
|
10844
|
|
سنگاپور
|
5.4
|
712
|
7580
|
|
کراچی
|
23.5
|
3,527
|
6662
|
|
هنگ کنگ
|
7.3
|
1,104
|
6612
|
|
توکیو
|
13.3
|
2,189
|
6075
|
|
مادرید
|
3.3
|
605
|
5454
|
|
لندن
|
8.4
|
1,572
|
5343
|
|
بانکوک
|
8.3
|
1,568
|
5293
|
|
مسکو
|
12.2
|
2,510
|
4860
|
|
نایروبی
|
3.2
|
695
|
4604
|
|
برلین
|
3.5
|
891
|
3924
|
|
شانگهای
|
24.2
|
6,340
|
3816
|
|
لوس آنجلس
|
3.9
|
1,213
|
3212
|
|
استانبول
|
14.4
|
5,461
|
2636
|
|
جده
|
3.5
|
1,765
|
1983
|
|
بغداد
|
7.2
|
4,555
|
1580
|
|
پکن
|
21.5
|
16,410
|
1310
|
ماخذ: ویکیپدیا
از سوی دیگر توزیع نامتناسب جمعیت در مناطق مختلف ایران به علل مختلفی از جمله شرایط متفاوت جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی، به گونه ای بوده که موجب تمرکز بیش از حد جمعیت در برخی نواحی کشور شده است.
دانلود فایل pdf